Te veel stenen? Fietsexcursie geologie en landschap.
Op 21 augustus vertrokken we voor een geologische fietstocht rond Winterswijk. Het was mooi weer, wat wil je nog meer! Uitgangspunt van de tocht was de IJstijdroute die in 1998 ter gelegenheid van het 80-jarig bestaan bij de VVV is uitgegeven. Er waren voor de deelnemers zelfs nog een aantal exemplaren beschikbaar.
En waar begin je dan; bij het oude gemeentehuis (nu VVV-kantoor). Natuurlijk bij de op een na grootste zwerfkei van Nederland die ten noorden van Meddo vlakbij de Duitse grens is gevonden. Vroeger stond hij op een mooi voetstuk van kleine zwerfkeien die hier gevonden zijn, naast het gemeentehuis. Stond, want bij de reconstructie van de omgeving van het oude gemeentehuis is de kei iets verderop aan de andere kant geplaatst.
Ik vind dit echter geen vooruitgang. Over het Bevrijdingsplein kun je ook zeggen dat het groener had gekund, maar dat terzijde. Erger vind ik dat het onderste deel van de kei deels in de bestrating is verdwenen waardoor hij veel minder tot zijn recht komt dan op een voetstuk (de kleine keitjes van het vorige voetstuk kunt u nu bekijken bij de Museumfabriek).
Minstens even erg vind ik het feit dat het plein is opgeleukt met een serie andere grote keien, die zover ik weet niet iets met Winterswijk te maken hebben, maar ergens bij een bedrijf gekocht zijn. Ook uit Scandinavië? En uit welke streek? Ik heb geen tijd gehad om dat te achterhalen.
Op zich zijn het best mooie keien, maar zoals ze hier nu bij de grote steen neergezet zijn, vind ik ze door het aantal en de plaatsing op een kluitje detoneren. Het effect is weg. De grote kei van Winterswijk is nu één van de grote keien. Ik vind dit een degradatie.
Na dit wat treurige begin reden we eerst naar de steengroeve, waar het zo druk was met groepen dat je haast je ellebogen nodig had om tussen de mensen door te komen. Snel wegwezen. Even gekeken en op het bontzandsteen gewezen dat op één plekje na aan de Geul vlak bij de Belgische grens in Zuid-Limburg het oudste gesteente van Nederland is (ca 250 miljoen jaar oud). Hier nog diep, maar verderop in Kotten vlakbij de Duitse grens kleurt de aarde van de akkers rood en komt het aan de oppervlakte.
Door Ratum (2 mooie zwerfstenen) reden we naar het Noorden richting Vreden. Het verschil van het zwak golvende plateau met het smeltwaterdal dat uit Vreden de grens over komt, was even verderop goed te zien als je over de Dwarsweg naar de Valkeniersbulten rijdt. Dan zie je duidelijk de weg een paar meter omhoog gaan. Dan kom je op het plateau van Meddo.
Smeltwaterdalen ontstonden onder het landijs. Het water van het smeltende ijs baande zich onder het ijs in diepe geulen een weg naar buiten en sleet geulen uit van wel 40-80 meter diep. Na de ijstijd waren er enorme zandstormen die Nederland met een laag zand bedekten. Op de plateaus van enkele decimeters tot en paar meter, maar deze dalen stoven bijna helemaal vol. Niet overal zijn de overgangen van het plateau naar het dal goed te zien, maar verderop toen we op de op de Scheurvorenweg reden weer wel, Vanaf deze weg kijk je het smeltwaterdal in dat van Zwilbroek af komt.
Het bosje is nog trouwens een van de weinige ongerepte restanten van het vroegere uitgestrekte heidegebied dat hier ten noorden van Meddo lag. Toen de sloot werd gegraven was nog mooi de typerende podzolbodem te zien met onder de bovenlaag een door het regenwater uitgespoelde onvruchtbare grijze zandlaag. De uitgespoelde humus werd dieper in de bodem weer afgezet. Podzolbodems zijn kenmerkend voor de dekzandgronden in Nederland en Duitsland. Het was voor de boeren heel hard ploeteren om op deze onvruchtbare grond nog iets te verbouwen. Mest was onontbeerlijk (potstallen). Pas door de kunstmest kon men de schrale heidegronden gaan ontginnen, wat hier dan ook uitgebreid gebeurd is, vooral in de jaren ’20 van de vorige eeuw.
In Meddo zagen we bij het voetbalveld de opéén nagrootste zwerfsteen van Winterswijk. Deze is wel imposant opgericht op een mooi voetstuk.
Na Meddo reden we weer richting Winterswijk en daalden (hier nauwelijks te merken) het smeltwaterdal in dat zich ten westen van Winterswijk verenigt met het dal uit Vreden. Hier ligt het Korenburgerveen.
In Meddo zagen we bij het voetbalveld de op één na grootste zwerfsteen van Winterswijk. Deze is wel imposant opgericht op een mooi voetstuk.
Na Meddo reden we weer richting Winterswijk en daalden (hier nauwelijks te merken) het smeltwaterdal in dat zich ten westen van Winterswijk verenigt met het dal uit Vreden. Hier ligt het Korenburgerveen.
Bij het veen bekeken we het kleine beeldje van prof. Victor Westhof. Ter herinnering aan deze bekende plantkundige staan zeven van deze beeldjes bij verschillende natuurgebieden in Nederland. Hij is in Winterswijk bekend als een van de schrijvers van het boekje “Kotten, zoals de NJN het zag”, een beschrijving van wat tijdens de kampen van de Nederlandse Jeugdbond voor natuurstudie in de jaren voor de oorlog gezien werd. Heruitgave van de KNNV in 1988. Als je dat leest, merk je hoe het landschap in Winterswijk in natuurwaarden achteruit gegaan is. Hij is landelijk heel belangrijk geweest voor het vegetatie onderzoek.
Ten zuiden van het veen ligt de locatie van de bekende boring uit 1927 waarbij voor de eerste keer in Nederland aardolie werd gevonden. Op zich is daar nu ter plekke niets meer van te zien, maar het verhaal erbij doet het hem.
Wist u al dat al in 1852 bij Buskers tot 112 meter diep geboord werd? De boring in Corle was tot 1284 meter. De steenkool, waar het eigenlijk om ging lag veel te diep voor exploitatie. De diepste boring bij Winterswijk was in 1977 in het Woold tot 5009,5 meter.
Bij Corle werd nog even de westrand van het grote smeltwaterdal bekeken. Hier zie je een verschil van ca 10 meter. Iedereen die naar Vragender fietst kent de helling. De grote diepte van het dal (tot wel 100 m.) is de reden dat hier het waterwinstation van Winterswijk is gevestigd. Net als in de waterleidingduinen aan de kust fungeert het zand als zeef voor ongerechtigheden. Er is hier ook een mooi lindenarboretum, maar daar hadden we geen tijd meer voor. Helaas ook niet voor het laatste stuk van de route.
Gezien de belangstelling wordt volgend jaar de excursie herhaald, maar dan andersom. Dan beginnen we met de groeves uit het Oligoceen achter de steenfabriek en de vindplaats uit het Mioceen bij landgoed Kotmans waar we nu niet aan toe kwamen.
Ed Grotenhuis.